Warunki pracy a jej wydajność

Niewłaściwe warunki pracy mogą być przyczyną frustracji nawet najbardziej wykwalifikowanych i najlepiej przeszkolonych pracowników. Sprzyjają popełnianiu błędów, przyczyniają się do większej absencji, a w dłuższej perspektywie prowadzą do obniżenia produktywności i satysfakcji z wykonywanych obowiązków. W skrajnych przypadkach są powodem odejścia z firmy – nieodpowiednie warunki pracy jako przyczynę rozstania z pracodawcą wymienia co siódma osoba decydująca się na zmianę pracy.



Szczególnie negatywne opinie na temat warunków pracy wyrażają Polacy. W 2005 roku co czwarty z nas był niezadowolony lub bardzo niezadowolony z warunków, które panowały w jego zakładzie pracy. Znacznie częściej niż inni Europejczycy podkreślamy również zły wpływ pracy na ogólne samopoczucie i stan zdrowia. W 2007 roku aż dwie trzecie pracujących Polaków twierdziło, że praca oddziałuje negatywnie na ich kondycję psychofizyczną. Z wynikiem tym wyraźnie przewyższyliśmy średnią dla całej Unii Europejskiej (35%) i tuż za Estończykami znaleźliśmy się wśród liderów rankingu.



Opinie te łatwo zrozumieć. W przypadku osób wykonujących pracę inną od biurowej problemem jest nadal niewłaściwa organizacja pomieszczenia i stanowiska pracy, zaniedbania w zakresie oświetlenia, ogrzewania czy wentylacji zakładu oraz nieprzestrzeganie przepisów dotyczących ubrania roboczego. Praca biurowa oznacza z kolei przebywanie w środowisku sztucznym, które – pomimo niewielkiego obciążenia fizycznego – stawia wysokie wymagania psychospołeczne. Wpływa również na ogólny stan zdrowia, choć - w przeciwieństwie do pracy fizycznej - rujnuje je w znacznie wolniejszym tempie.

Ze względu na szybki przyrost liczby osób zatrudnionych na stanowiskach biurowych, w niniejszym artykule zostaną przedstawione zagadnienia dotyczące warunków pracy w biurze oraz ich wpływu na  wydajność pracowników.

Skutki złych warunków

Środowisko pracy biurowej stwarza wiele zagrożeń. W otoczeniu biurowym prawdopodobieństwo wypadku przy pracy jest wprawdzie niewielkie, występuje jednak długotrwałe oddziaływanie poszczególnych elementów wyposażenia biura na układ kostno-szkieletowy pracownika, jego wzrok, samopoczucie, itp. Efekty tego oddziaływania nie są widoczne od razu, ale powoli i systematycznie doprowadzają do nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych, które nie zawsze kojarzone są z pracą przy biurku.

Kilka z najczęstszych dolegliwości, na które skarżą się osoby pracujące przy komputerze, doczekało się swojego miejsca w Wykazie Chorób Zawodowych. Do najpowszechniejszych schorzeń związanych z wykonywaniem pracy biurowej należą: bóle i stany zwyrodnieniowe kręgosłupa, choroby narządu wzroku, zespół cieśni nadgarstka oraz alergie. Umieszczenie tych dolegliwości w spisie schorzeń zawodowych ma swoje uzasadnienie w statystykach. Przeprowadzony w 2007 roku Ergotest ujawnił, że 91% pracowników biurowych cierpi na bóle kręgosłupa, a 62% na bóle nadgarstków. 41% uskarża się z kolei na problemy z narządem wzroku, a co piąty na drętwienie łydek i opuchliznę nóg. Wszystkie z tych dolegliwości mają swoje źródło w niewłaściwej organizacji miejsca pracy.

Problemy ze zdrowiem są powodem korzystania przez pracowników ze zwolnień lekarskich, które zwiększają poziom absencji w przedsiębiorstwie i rzutują na realizację zadań, wyniki finansowe, etc. Jak wynika z danych ZUS, w 2008 roku na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby własnej spędziliśmy łącznie 194,5 mln dni. Obok dużej, ogólnej liczby dni na „L-4”, coraz większym problemem staje się długość pojedynczego zwolnienia. W 2007 roku zwolnienia lekarskie wystawiane były najczęściej na okres od 1 do 10 dni (56% przypadków) oraz od 11 do 30 dni (40,3% przypadków). Oznacza to, że w 2007 roku przeciętny chorujący Polak spędził na zwolnieniu chorobowym 12 dni. Dodając do tego obowiązkowy wymiar urlopu (w zależności od stażu pracy – 20 lub 26 dni) , poza pracą przebywaliśmy ponad półtora miesiąca w ciągu roku.

Ze względu na dużą monotonię pracy biurowej, osoby zatrudnione w takim środowisku odczuwają wahania w poziomie satysfakcji z pracy czy motywacji do działania. Nierzadko narzekają również na nadmierne obciążenie emocjonalne czy rozpoznają u siebie symptomy wypalenia zawodowego. Wszystkie te czynniki wpływają na niższą wydajność pracowników. Dla pracodawców stają się natomiast powodem podnoszenia komfortu i warunków pracy.

Dobre warunki – wyższa wydajność

Coraz większą uwagę skupia się przede wszystkim na standardzie biura. Zmiana lokalizacji na wysokiej klasy biurowiec nie jest już jednak wystarczająca. Duże znaczenie ma wyposażenie biura. Obecnie wielu pracodawców zapewnia jasne, przestrzenne pomieszczenia, wygodne meble, klimatyzację czy osobne miejsce na posiłek. Coraz częściej przy wyborze nowych lokalizacji – obok standardu powierzchni biurowej – pod uwagę brane jest także atrakcyjne położenie czy korzystny dojazd.

W zakresie wyposażenia i organizacji przestrzeni biurowej istotnych jest wiele kategorii, m.in. rozmieszczenie mebli i ustawienie sprzętu komputerowego, stopień natężenia hałasu, temperatura otoczenia czy rodzaj oświetlenia w biurze. Skargi pracowników na warunki pracy dotyczą najczęściej działania klimatyzacji i wentylacji. Niedostosowana temperatura otoczenia może dekoncentrować pracowników i negatywnie wpływać na stopień realizacji powierzonych im zadań. Dla lekkiej pracy biurowej górna granica wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) wynosi 30°C. Natomiast temperatura minimalna nie powinna być niższa niż 18°C.

Kolejnym ważnym czynnikiem fizycznym, który ma wpływ na wydajność pracy, jest oświetlenie. Najważniejszymi aspektami są intensywność, poziom jasności i rozmieszczenie światła. Ich optymalizacja zależy od charakteru zadań i wieku pracowników. Osoby starsze potrzebują z reguły jaśniejszego oświetlenia niż pracownicy młodsi. Pracodawca powinien także wiedzieć, że oświetlenie całego obszaru pracy światłem intensywniejszym niż światło otoczenia prowadzi do przemęczenia oczu.

Obok oświetlenia ważne jest nagłośnienie miejsca pracy. Żaden z pracowników nie będzie zadowolony z warunków swojej pracy mając obok siebie głośno rozmawiającego pracownika czy pracującą kserokopiarkę. Hałas przeszkadza ponadto w porozumiewaniu się - nie wszystkie informacje zostają przekazane we właściwy sposób, zwiększa się ilość popełnianych błędów. W przypadku biur problem hałasu pojawił się wraz z tzw. otwartymi przestrzeniami. Brak klasycznych ścian ma zwiększać spójność grupy i redukować bariery psychologiczne między podwładnym i przełożonym. Z drugiej strony, oddzielenie pracowników jedynie za pomocą niewysokich przegród zakłóca pracę pojedynczego pracownika. W trakcie wykonywania własnych obowiązków jest on zmuszony do wysłuchiwania rozmów innych osób czy dźwięków generowanych przez elektroniczne urządzenia.

Według psychologów wydajność pracy ma również związek z wystrojem i estetyką wnętrza. W pierwszej kolejności zwracają oni uwagę na kolor ścian w pomieszczeniu, w którym przebywają pracownicy. Zielenie i odmiany koloru niebieskiego są uważane za barwy zimne, które mogą powodować zły nastrój i zniechęcenie. Czerwienie i żółcie to z kolei barwy ciepłe wpływające pozytywnie na atmosferę miejsca i poziom zrelaksowania pracowników.

Zupełną nowość w kwestii wyposażenia biura są tzw. pokoje relaksacyjne, czyli wydzielone obszary, do których pracownicy mogą się udać na krótki wypoczynek w godzinach pracy. Pokoje urządzane są tematycznie – odpocząć można nie tylko w wygodnych fotelach przed telewizorem, ale także grając w rzutki czy słuchając relaksacyjnych dźwięków. W ten sposób o swoich pracowników dba na przykład krakowski Shell. Na całym świecie za rozrywkowe raje uchodzą biura Google. Dużym udogodnieniem ze strony pracodawcy są również firmowe przedszkola, położone na terenie biura lub w jego pobliżu.

Obok fizycznych warunków pracy, duże znaczenie dla produktywności pracowników ma ilość poświęcanego jej czasu. Psychologowie podkreślają, że nominalne godziny pracy, czyli takie, które pracownik powinien poświęcić na realizację zadań, są dalekie od rzeczywistego czasu ich trwania. Twierdzą równocześnie, że im dłuższy dzień pracy, tym mniejsza wydajność pracowników. Z tego względu zakładowe regulaminy pracy coraz częściej uwzględniają obowiązkowe przerwy na wypoczynek, uelastyczniają i skracają czas pracy bądź oferują możliwość zatrudnienia np. na pół etatu.

Na wydajność pracy wpływa także związany z nią stres. Według psychologów sytuacje stresowe w pracy powstają głównie z dwóch powodów - ilościowo lub jakościowo błędnego obciążenia pracą. Stresory ilościowe występują wtedy, gdy pracownik jest zobowiązany do realizacji dużej liczby pojedynczych zadań. Jeśli pracuje dodatkowo w miejscu uniemożliwiającym koncentrację, a jego wynagrodzenie jest zależne od wykonania zadań, stres – zamiast mobilizować – przekształca się w stałe napięcie nerwowe i zmniejsza efektywność pracy. Jakościowe obciążenie pracą dotyczy z kolei pracowników wykonujących zadania trudne i skomplikowane, z dużą dawką odpowiedzialności za ludzi czy mienie i o istotnych konsekwencjach podejmowanych decyzji i działań. Jeśli stres związany z tym typem pracy staje się permanentny, może wówczas zaowocować spadkiem efektywności i poważnymi problemami zdrowotnymi.

Motywacja na długo

Opinie na temat warunków pracy zmieniają się wraz z nowymi trendami dotyczącymi standardu wyposażenia czy dodatkowych udogodnień w biurze lub jego otoczeniu. Popularne kiedyś otwarte przestrzenie biurowe nie cieszą się już tak wielkim uznaniem. Rosnący odsetek psychologów pracy uważa, że open space narusza osobistą przestrzeń pracowników i – pomimo poprawy komunikacji w zespole – przeszkadza w realizacji zadań oraz pogarsza wydajność. Krytyczne głosy pojawiają się również w kwestii firmowych przedszkoli. Według niektórych pracodawców, obecność dzieci w sąsiedztwie firmy zmniejsza dyspozycyjność pracujących rodziców.

Trwałym trendem pozostanie najprawdopodobniej elastyczne podejście do czasu pracy. Obok zwiększania wydajności pracowników, zatrudnienie w niepełnym wymiarze bądź na postawie „niestandardowej” umowy o pracę jest wykorzystywane jako sposób na zatrzymanie pracowników w firmie i jako metoda optymalizacji zatrudnienia.

Od lat nie zmienia się natomiast prawidłowość, że pracownik niezadowolony z warunków pracy, to pracownik mniej wydajny. Z tego względu dostosowanie otoczenia pracy do potrzeb i oczekiwań pracowników powinno być istotnym celem każdego przedsiębiorstwa. Tym bardziej, że – w przeciwieństwie do innych, popularnych systemów motywacyjnych – oddziaływanie warunków pracy na jej wydajność ma charakter ciągły.



Aleksandra Strojek



Poznaj naszą ofertę Dowiedz się więcej / zamów badanie


Powrót do listy artykułów